• Айтарым бар...
• 14 Желтоқсан, 2021

НҰРГҮЛ

Ырысбек ДӘБЕЙ,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі

Нұргүл десе, арғы бет қазақтарының білмейтіні кемде-кем шығар. Арғы беттегі әліппеден кейін «Ана тілі» оқулығын қолына алып, қара таныған қазақ алдымен Нұргүл есімімен танысады. Неге? Небары 14 жыл ғана ғұмыр кешіп, қыршын кеткен қаршадай қыз не істеді? Аты аңызға айналардай қысқа ғұмырдан қандай мағына, нендей мән тапты?..

Әлқисса, Нұргүл Ақынбабақызы 1964 жылы Мори Қазақ автономиялы ауданы, Шоқпартас ауылының кіші Төбелтам деген жерінде дүниеге келеді. Нұргүлдің әкесі Ақынбаба Шоқпартасқа қарайтын шағын ауылдың бірінде малшы болған адам. Сол кездегі коммунаның отымен кіріп, күлімен шығады.

Ақынбаба 1978 жылы Шоқпартастың Ақдала деген жеріне көшіп барып, коммунаның түйесін бағады. Кішкентай қыз Нұргүл сондағы малшыларға арналған көшпелі мектепте оқиды. Мектеп табалдырығын аттағаннан жақсы оқып, білімге құштар болған қаршадай қыз бос уақытында әке-шешесіне жәрдемдесіп, шаруасына көмектеседі. Елсін деген иен құмды қыстап шыққан малшы отбасы түйе боталаған көктемгі уақытта көктеулікке көшпекке қам жасайды. Жүгін буып-түйіп дайын отырған отбасы сәуірдің сегізіне қараған күні (1979 жылы), ауа райының да керемет болып тұрған сәтінде Ақдаланы бетке алады.

Қыстаулық Елсін мен көктеулік Ақдала арасы елу шақырымға жуық жол. Үлкен кісілер көшті алып, балалар – Нұргүл, Ержан, Қасым түйе айдап, көш соңынан ереді. Көш ілгері кетіп, жүз елуге жуық түйені айдап құмнан шығып, татыр, бетбақ далаға енді іліне берген балалар табиғаттың тосын мінезіне тап болады. Ауа райы аяқ астынан бұзылып, аспанды бұлт торлап, жел үдей соғады. Бет қарыған қара жел лезде ат құлағы көрінбейтін қарлы боранға ұласып, түйелер бет-бетімен ығып, жан-жаққа қашады. Он жасар Ержанды үлкен кісілерді ертіп келуге жұмсап, бытырай қашқан түйелерді қайырып, шырқ иіріп айдаған Нұргүл мен Қасым алға ілгерлейді. Қарлы бұрқасын үдей соғып, көк пен жер арасы тұтасып ақ түтекке айналады. Ашулы амалдың ақ бұрқасыны төңіректі түгел жауып, бағыт-бағдарды айыру қиынға соғады. Жан-жаққа босқан түйені қуып, астындағы атандары әбден болдырып, өздері қатты қалжырап, суыққа тоңса да екеуі халықтың малын көктеулікке аман жеткізуді ойлайды. Бірақ қалың түйе долы боранның екпінімен жел қуған қаңбақтай айдалаға лағып кете барады.

Атанға мініп, артынан ерген екі бала елсіз иенге жұтыла береді.

Апатпен алысып жүріп, бала-шағаны кеш бата Ақдаладағы ескі құжыраға жеткізген үлкендер Ержанның аман жеткеніне қуанып, Нұргүл мен Қасымды іздеп шығады. Жер дүниені жалмап жұтардай ышқынған қарлы боран балаларды іздеп шыққан адамдардың аттаған адымдарын аштырмай, амалсыз кері қайтады. Түн ортасында үйлерін әрең тауып келген олар шарасыз таңның атуын күтеді.

Нұргүл мен Қасым ыққан түйенің соңынан қалмай, түннің бір уағында жыра-жықпылы көп жерге жетеді. Қарлы бораннан әбден зәразап болған түйелер де биік жардың түбіне келіп, үйіріліп тұра қалады. Табын ішіндегі жуас түйелерді шөгеріп, бет-жүз, аяқ-қолдарын үсік шалған өздері де шөккен түйенің шудасына оралып, мойнына жабысып жан шақырғандай болады. Мың бір машақатпен таңды әзер атырған Нұргүл мен Қасым қалтыраған саусақтарымен домбыққан беттерін басып, тоң боп қатқан аяқтарын зорға басып, табынды айналып шығады. Түйелер түгел. Нұргүлдің еркелетіп, үнемі сүт беретін жетім ақ ботасы қалтырап, дірілдеп, көзінен сорасы ағып, аяғын қаз-қаз басып, әзер тұрады. Өзі қатты тоңып, қалжырап тұрса да жетім ботаның хәліне қабырғасы қайысқан Нұргүл үстіндегі мақталы шапанын шешіп, ақ ботаға жабады. Оған әбден үйренген басқа боталар да маңына жиналып, көздерінен сорасы ағып, боздап қоя береді. Сай-сүйегі сырқырап, жүйкесі босап, көз жасы көл болған Нұргүл өзі мінген атанға тоқым қып жапқан сырмақ, көрпешені әкеліп, боталарды қымтайды. Дәл осы кезде үйірілген табын қайта қозғалып, Нұргүл мен Қасым ие бола алмай қалады. Нұргүл ботаға жапқан сырт киімін киместен, жайдақ атанға міне салып, ыққан табынның соңынан кетеді. Нұргүлдің қара атанның үстінде қазықтай болған сұлбасы бірте-бірте көк пен жерді тұтастырған алай-дүлей алапаттың ішіне сіңіп, ғайып болады...

Үш күн құтырына соққан қарлы боран сәуірдің он бірі күні сабасына түседі. Ел болып іздеп, еш дерегін таппаған екі бейбақтың да жайы қарлы боран басылған соң белгілі болады. Үсініп, бір шұңқырда қалған Қасым тірі. Денесі тұтас даланы қымтай жапқан қарға көміліп, тек қызыл шашпауы ғана желбіреп шығып жатқан Нұргүлдің мүрдесі табылады. Қарлы далада қалақтай қабірі қалқайып қалған Нұргүлдің аңызға толы екінші ғұмыры басталып, күллі Қытай елін дүр сілкіндіреді. Елдің мал-мүлкін қорғап қалу жолындағы қаршадай қыздың ерлігі, меңіреу даладағы мейірімі, әрине, кімді болса да тебірентпей қоймас еді. Қытай үкіметі Нұргүлге небір атақтар беріп, ақпарат құралдарында кеңінен нәсихаттайды.

«Адамның ар-ұяты – Мән табушы орган» дейді «Логотерапия» деген кітапта. «Жұрттың малын жұтатып жұтқа берсек, не болар? Жауапкершілігі мен ұяты бізге келмей ме!» деген сүтпен бітіп, сүйекке сіңген қасиеті оның азғантай ғұмырына Мән дарытып, мәңгілік қаһарманға айналдырды. Ауылдастары сәуірдің сол мезгілін «Нұргүл амалы» атайды. 2013 жылы Шоқпартас ауылындағы мектеп-интернатқа Нұргүл есімі беріледі.