• Бас мақала
• 01 Қазан, 2019

Qazaq tarihy shet el muraǵattarynda jatyr

Tarıh – ulttyń jady. Tanymdy tarıhy jadynda jattalǵan ult qana ult retinde saqtalyp, basqalarmen qatar terezesi teń ómir súre alady. Tarıhyn qasterlegen ult qana ótkennen taǵylym alyp, keleshegine senimmen qaraıdy. Al bul turǵyda otandyq tarıh ǵylymynyń aldynda atqarylar istiń mol ekendigin, ǵasyrlar boıy taǵdyrdyń taýqymetti qasiretin bastan keshken qazaq halqy búginde óz tarıhynyń tereńine úńilip, aqtańdaq betterin qaıta qalpyna keltirýde. Osy tusta derekterdi tarıh ǵylymynyń talaptaryna saı: jınaý, júıeleý, saralaý, tasqa basyp jarıalaý jáne derektanýlyq taldaýdan ótkizý arqyly óziniń obektıvti tarıhyn jazý múmkindigine ıe bolyp, táýelsizdik jyldarynda halqymyzdyń ótkenin zertteýge qatysty aýqymdy jumystar atqaryldy. Arhıv qujattary qatarynda patshaǵa jazylǵan hattar, elshilik, dıplomatıalyq qatynastar, kórshi memleketten kelgen ókilder jaıly qujattar jáne ańyz-áńgimeler negizinde jınalǵan derekter bar. Mundaǵy torǵaýyttarǵa, Shyńjań tarıhyna qatysty materıaldarda, qazaq-jońǵar qatynastary, qazaq tarıhyna qatysty mol mura saqtalǵan. Ásirese, kóńil aýdararlyq qujat – 1783 jylǵy Sın patshalyǵy men Qazaq handyǵy arasynda jasalǵan resmı dıplomatıalyq baılanys ornatý týraly qujat bolyp tabylady. Elbasy Nursultan Nazarbaev «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasynda otandyq jáne sheteldik iri arhıvtermen ózara júıeli ári uzaq merzimdi yqpaldastyqta bola otyryp, «Arhıv–2025» jeti jyldyq baǵdarlamasyn jasaýdy usynǵan bolatyn. Osyǵan oraı, alys-jaqyn elderdegi Uly Dala tarıhyna qatysty muraǵat qujattaryna irgeli zertteýler júrgizý, osy bir jaýharlarymyzdy ǵylymı aınalymǵa engizýdi erteńge qaldyrmaı qolǵa alýymyz qajet. Qytaı ımperatory – Kansıdiń urpaǵy, tarıhshy Aısıngóro Kaıhe myrza Pekın arhıvinde 10 mıllıonnan astam, Taıvan arhıvinde 3 mıllıon 800 myńnan astam manchjýr tilinde jazylǵan, qazaq tarıhyna qatysty qujattardyń bar ekendigin málimdedi.

M.Q.DAÝYTBEKOVA, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń dosenti.